ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ସ୍ୱାଧିନତା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ସରକାରୀ ନାମ କ’ଣ ହେବା ଦରକାର ତାହା ଏକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଥିଲା । ଯାହାକୁ ନେଇ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ରଚନା କରିବା ସମୟରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଭାର ସଦସ୍ୟମାନେ ସବୁଠାରୁ ତୀବ୍ର ବିତର୍କ କରିଥିଲେ । ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ‘ଦି ଡିସ୍କଭରି ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ’ ଲେଖିବା ସମୟରେ ଭାରତ ସହ ଜଡ଼ିତ ଏକାଧିକ ନାମ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥିଲେ । ନେହେରୁ ଲେଖିଛନ୍ତି, ‘ଅନେକ ସମୟରେ ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ମିଟିଂରୁ ମିଟିଂକୁ ଯାଉଥିଲି, ମୁଁ ଆମର ଏହି ଭାରତ, ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଏବଂ ଜାତିର ପୌରାଣିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତାମାନଙ୍କଠାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପୁରୁଣା ସଂସ୍କୃତ ନାମ ଭରତ ବିଷୟରେ ମୋର ଦର୍ଶକଙ୍କ ସହ କଥା ହେଉଥିଲି । ତଥାପି ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ସମ୍ବିଧାନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା, ସେତେବେଳେ ଏହାର ପ୍ରଥମ ଅନୁଚ୍ଛେଦରେ ନେହେରୁ ଦେଶ ସହ ଚିହ୍ନଟ କରିଥିବା ତିନୋଟି ନାମ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏକୁ ବାଦ୍ ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଲେଖାଥିଲା – ‘ଇଣ୍ଡିଆ, ଅର୍ଥାତ୍ ଭାରତ, ଏକ ରାଜ୍ୟ ସଂଘ ହେବ’ ।
ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ ଭାରତର ନାମକରଣ ଏକାଧିକ ଥର ବିବାଦ ଘେରକୁ ଆସିଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଇଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ଭାରତ ଏକମାତ୍ର ନାମ ନ ଥିଲା ଯାହା ଐତିହାସିକ ଭାବରେ ଉପମହାଦେଶ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଥିଲା । ପଣ୍ଡିତମାନେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ଯେ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶ ସହିତ ମିଶି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିବା ଅନ୍ୟତମ ପୁରାତନ ନାମ ହେଉଛି ମେଲୁହା, ଯାହା ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ତୃତୀୟ ସହସ୍ରାବ୍ଦରେ ପ୍ରାଚୀନ ମେସୋପୋଟେମିଆ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସିନ୍ଧୁ ଉପତ୍ୟକା ସଭ୍ୟତାକୁ ସୂଚିତ କରିବା ପାଇଁ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଆଧୁନିକ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିକଶିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମେଲୁହା ମୁଦ୍ରା ଚଳାଇଥିଲେ ।
ଜମ୍ବୁଦୀପ, ନାଭିବରସା ଏବଂ ଆର୍ଯ୍ୟବର୍ତ୍ତ ଭାରତ ସହ ଜଡିତ ଅନ୍ୟ ନାମ । ମୁଖ୍ୟତଃ ପାରସୀମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥିବା ଏକ ସାଧାରଣ ନାମ ଥିଲା ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ । ତଥାପି ସରକାରୀ ଚିଠିରେ ଇଣ୍ଡିଆ ଓ ଭାରତ ଚାଲିଛି ।
ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଭାରତକୁ ତୁର୍କୀ ଓ ପାର୍ସୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀମାନେ ଆସିବା ପରେ ଭାରତକୁ ସେମାନେ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ବୋଲି କହିଲେ । ସିନ୍ଧୁ(ନଦୀ)କୁ ସେମାନେ ହିନ୍ଦୁ ବୋଲି କହିଲେ ଓ ଭାରତୀୟ ସଭ୍ୟତାର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁ ଓ ଏ ଅଂଚଳକୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ବୋଲି କୁହାଗଲା । ମୋଗଲ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ କିମ୍ବା ହିନ୍ଦ୍ ନାମ ପ୍ରଚଳନ ଥିଲା । ଏବେ ବି ଆମ ଦେଶକୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି ।
ତେବେ ଇଣ୍ଡିଆ କିପରି ହେଲା ?
ଭାରତର ନାଁ ଇଣ୍ଡିଆ ନାମକରଣ ପଛରେ ଆଉ ଏକ କାହାଣୀ ରହିଛି । ଏହି ନାମକରଣ ପଛରେ ବି ସିନ୍ଧୁନଦୀ ରହିଛି । ଭାରତକୁ ଗ୍ରୀକ୍ ଆକ୍ରମଣକାରୀମାନେ ଆସିବା ପରେ ସିନ୍ଧୁନଦୀକୁ ଇଣ୍ଡସ୍ ବୋଲି କହିଲେ ଓ ତାହାର ଅବବାହିକା ଓ ଆଖପାଖ ଅଂଚଳକୁ ଇଣ୍ଡସ ଭ୍ୟାଲି (ସିନ୍ଧୁ ଉପତ୍ୟାକା) ବୋଲି କୁହାଗଲା । ପରେ ଇଣ୍ଡସ ନଦୀର ଅପରପାର୍ଶ୍ବବର୍ତ୍ତୀ ବିଶାଳ ଅଂଚଳକୁ ପ୍ରାଚୀନ ଲାଟିନ ଭାଷାରେ ଇଣ୍ଡିଆ ବୋଲି କୁହାଗଲା । ଭାରତକୁ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଆସିବା ପରେ ଇଣ୍ଡିଆ ନାମର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ହେଲା । ଏଣୁ ସରଳ ଭାଷାରେ କହିଲେ ଇଣ୍ଡିଆ ନାମଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଓ ଲାଟିନ ଭାଷାର ଅବଦାନ ।