ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ସମାଜବାଦୀ ତଥା ବିହାରର ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କର୍ପୂରୀ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଦେଶର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ ‘ଭାରତ ରତ୍ନ’ ଘୋଷଣା କରାଯିବା ସହ ବିଜେପି ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ ପ୍ରତି ନିଜର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ଦୋହରାଇଛି । ପିଏମ ମୋଦି ଏବେ ଏହାର ନେତା ଭାବେ ଉଭା ହୋଇଛନ୍ତି । ଘରୋଇକରଣ ଯୁଗରେ ସରକାରୀ ଚାକିରିର ସୁଯୋଗ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାବେଳେ ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ର ନୂଆ ସଂସ୍କରଣ ହେଉଛି ବିଜେପିର ‘ହିତାଧିକାରୀ ରାଜନୀତି’ । ଏହାଦ୍ୱାରା ହିନ୍ଦୀ ଅଞ୍ଚଳର ଗରିବଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଖ୍ୟାଗତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସବୁଠାରୁ ପଛୁଆ ଜାତି (ଏମବିସି) ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି । ‘କାର୍ପୁରି ଗଣିତ’ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏମବିସି ଭୋଟ୍ ଉପରେ ରାଜନୈତିକ ଦଖଲ । ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ ମଧ୍ୟ ବିଜେପିର ‘ଅନ୍ତ୍ୟୋଦୟ’ର ଧାରଣାର ସମକକ୍ଷ । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ପିରାମିଡର ତଳଭାଗରେ ଥିବା ଲୋକଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ’ ।
କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ କ’ଣ ?
୧୯୭୦ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗରେ କର୍ପୂରୀ ଠାକୁର ବିହାରରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପଛୁଆ ଜାତି (ଏମବିସି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ) ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ଉଭା ହେବାର ବାଟ ପ୍ରଶସ୍ତ କରିଥିଲେ । ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ମୁଙ୍ଗେରୀ ଲାଲ କମିଶନଙ୍କ ସୁପାରିସ ଆଧାରରେ ତତ୍କାଳୀନ କର୍ପୂରୀ ସରକାର ଆଣିଥିବା ସଂରକ୍ଷଣ ଫର୍ମୁଲାରେ ୨୬% ସଂରକ୍ଷଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଓବିସି ବର୍ଗଙ୍କୁ ୧୨%, ଓବିସିରେ ୮%, ମହିଳାଙ୍କୁ ୩% ଓ ଗରିବଙ୍କୁ ୩% ସଂରକ୍ଷଣ ଦିଆଯାଇଛି । ଉଚ୍ଚ ଜାତିକୁ ୩% ମିଳିଥିଲା । ରାଜନୈତିକ ପରିଭାଷାରେ ଏହି ସଂରକ୍ଷଣ ଫର୍ମୁଲାକୁ ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ର ଆଧିପତ୍ୟ ଜାରି ରହିଛି
ପାଞ୍ଚ ଦଶନ୍ଧିରୁ ଅଧିକ ସମୟ ପରେ ମଧ୍ୟ ହିନ୍ଦୀ ଅଞ୍ଚଳର ରାଜନୀତିରେ ‘ କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ର ଆଧିପତ୍ୟ ଜାରି ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ମଣ୍ଡଳ କମିଶନ ରିପୋର୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବା ପରେ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ‘ କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’କୁ ପ୍ରାୟ ଦୁର୍ବଳ କରିଦେଇଥିଲା । ୧୯୯୦ ଦଶକର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ‘କମଣ୍ଡଳ’ର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଯେଉଁ ‘ମଣ୍ଡଳ’ ରାଜନୀତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା, ତାହା ବିହାର ରାଜନୀତିରେ ‘ କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’କୁ ବାସ୍ତବରେ ପଛରେ ପକାଇ ଦେଇଥିଲା । ତତ୍କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଲାଲୁ ପ୍ରସାଦ ହଠାତ୍ ଉଭୟ ବର୍ଗ ଓବିସି ଓ ଏମବିସିକୁ ନେଇ ‘ମଣ୍ଡଳ’ ରାଜନୀତିର ଏକମାତ୍ର ନେତା ଭାବେ ଉଭା ହୋଇଥିଲେ । ୨୦୦୫ରେ ନୀତୀଶ କୁମାରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଜେଡିୟୁ-ବିଜେପି ସରକାର ଗଠନ ହେବା ପରେ ଶେଷରେ ପୁଣି ଥରେ ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲା ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ । ଲାଲୁ ପ୍ରସାଦଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱାଧୀନ ଆରଜେଡିର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଏମ-ୱାଇ (ମୁସଲିମ-ଯାଦବ) ସମୀକରଣର ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ ଏକ ପୃଥକ୍ ଗୋଷ୍ଠୀ ଭାବରେ ଏମବିସି ଭୋଟକୁ ଏକତ୍ରୀକରଣ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ନୀତୀଶ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ । ବିହାର ଭଳି ଜାତିଭିତ୍ତିକ ରାଜ୍ୟରେ ନିଜର ରାଜନୈତିକ ସ୍ୱାର୍ଥ ଅନୁଯାୟୀ ‘କର୍ପୂରୀ ମଠ’କୁ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରିବାରେ ସେ ସମୟ ହରାଇନଥିଲେ । ପଞ୍ଚାୟତ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ସଂସ୍ଥା ନିର୍ବାଚନରେ ଏମବିସି ସହିତ ମହିଳାଙ୍କ ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗୁ କରିବାର ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ସେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ ।
ପ୍ରେରଣା ନେଇଥିଲେ ନୀତିଶ କୁମାର
ଗତ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ନୀତୀଶ କୁମାର ସଫଳତାର ସହ ଏମବିସିକୁ ଏକ ପୃଥକ୍ ଭୋଟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଭାବରେ ତିଆରି କରିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ହିନ୍ଦୀ ବେଲ୍ଟରେ ‘ଅତ୍ୟଧିକ ପଛୁଆ’ କୁହାଯାଏ । ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ବିହାର ରାଜ୍ୟ ମହାଦଳିତ ଆୟୋଗ ୧୮ ଜଣ ଅନୁସୂଚିତ ଜାତିଙ୍କୁ ଏହି ବର୍ଗରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ସୁପାରିସ କରିବା ପରେ ନୀତୀଶ ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ରୁ ପ୍ରେରଣା ନେଇ ମହାଦଳିତ ଛତା ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ଏମବିସି ଭୋଟରେ ତାଙ୍କର ଦଖଲ ତାଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ଭାଗ୍ୟକୁ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ ଏକ ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥନ-ଭିତ୍ତିଭୂମି ଥିବା ନେତା ଭାବରେ ତାଙ୍କର ସ୍ଥିତିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଥିଲା । ୨୦୧୩ରେ ନୀତୀଶ ବିଜେପି ସହ ସମ୍ପର୍କ ଛିନ୍ନ କରିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ପରେ ବିଜେପି ଏମବିସି ଭୋଟରଙ୍କୁ ନିଜ ଶିବିରକୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିବାକୁ ପ୍ରେରିତ କରିଥିଲା । ବିଜେପି ରାଜ୍ୟରେ ନିଜର ଏମବିସି ଚେହେରାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା ଏବଂ ୨୦୨୦ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ଫଳାଫଳ ପରେ ଦଳ ନୀତୀଶ ସରକାରରେ ଡେପୁଟି ସିଏମ ପଦ ପାଇଁ ରେଣୁ ଦେବୀଙ୍କୁ ଚୟନ କରିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଜେପି ହରି ସାହାଣୀଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନ ପରିଷଦରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା କରିଛି ।
ବିହାର ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ସଫଳ
୨୦୧୪ରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦି ତାଙ୍କ ଦଳର ଏମବିସି ଚେହେରାଭାବେ ଉଭା ହେବା ପରେ ବିଜେପି ପାଇଁ ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’ର ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ବିହାରର ପଡ଼ୋଶୀ ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶକୁ ନେବାର ସମୟ ଆସିଥିଲା । ୨୦୧୭ ୟୁପି ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ ଦଳ ଏମବିସିରୁ ନୂଆ ଚେହେରାଙ୍କୁ ସାମିଲ କରିଥିଲା । ତାଙ୍କର ଏହି ପ୍ରୟାସ ଶେଷରେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନୀ ଫାଇଦାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ଦଳର ୟୁପି ୟୁନିଟରେ ଏମବିସି ଚେହେରାଙ୍କ ଅଭାବ ନାହିଁ । ତେଣୁ କର୍ପୂରୀ ଏବେ ବିଜେପିର ଗଣିତ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ଦଳ ‘କର୍ପୂରୀ ଗଣିତ’କୁ ବୈଜ୍ଞାନିକଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିବାର କୌଶଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଛି । ନିକଟରେ ରାଜସ୍ଥାନ, ଛତିଶଗଡ଼ ଓ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଦଳର ବିଜୟ ପଛରେ ଏହା ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ଥିଲା । ନିଜ ପ୍ରଚାରରେ ଜାତିଗତ ଜନଗଣନାକୁ ଆଲୋକପାତ କରିବା ସତ୍ତ୍ୱେ କଂଗ୍ରେସ ବିଜେପିକୁ ଗରିବ ବର୍ଗର, ଅଧିକାଂଶ ଏମବିସିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରୁଥିବା ‘ହିତାଧିକାରୀ’ ଯୋଜନାର ଲାଭ ଉଠାଇବାରୁ ଅଟକାଇ ପାରିନଥିଲା ।