ସୁମିତ ଚନ୍ଦର
ଦେଶର ବିକାଶ ଯେତିକି ହେଉଛି, ସମାଜ ବଦଳିବା ସହିତ ପିଢ଼ିର ଚିନ୍ତାଧାରା ମଧ୍ୟ ବଦଳିବାରେ ଲାଗିଛି । କେବଳ ଦେଶ ନୁହେଁ, ନାଗରିକଙ୍କ ମୂଳ ଧାରଣାକୁ ମଧ୍ୟ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରାଯାଉଛି । ଏଭଳି ସ୍ଥିତିରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ପିଢ଼ିର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଆଇନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ଜରୁରୀ । ଆଜିର ପିଢ଼ି ବିବାହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ରକୁ ଯେଉଁ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ତାହା ଆମ ପିତାଙ୍କ ପିଢ଼ିର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ । ଯେତେବେଳେ ବିବାହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଏହି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା, ସେତେବେଳେ ତାହା ସେହି ଯୁଗର ଆବଶ୍ୟକତା ସହିତ ସମାନ ଥିଲା । ଏବଂ ଏହି ଆଇନଗୁଡ଼ିକ କେବେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହେଲା ?
ପୁରୁଣା ହେଉଛି ଆଇନ
ସ୍ୱାଧୀନତାର ତୁରନ୍ତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷମାନଙ୍କରେ ଏହିସବୁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ସେହି ସମୟରେ ଦେଶବାସୀଙ୍କ ଏକ ବଡ଼ ଅଂଶ ଥିଲା ଯେଉଁମାନେ ପଢ଼ି ବା ଲେଖି ପାରୁନଥିଲେ । ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଦେଶର ସାକ୍ଷରତା ହାର ମାତ୍ର ୧୮.୩ ପ୍ରତିଶତ ଥିବାବେଳେ ୨୦୨୧ରେ ଏହା ୭୭.୭ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଆଜି ମହିଳାମାନେ କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ନୁହେଁ, ମାନସିକ ଓ ସାମାଜିକ ସ୍ତରରେ ମଧ୍ୟ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ । ଛାଡ଼ପତ୍ରକୁ ଆଉ ସାମାଜିକ କଳଙ୍କ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ନାହିଁ ଯେପରି କି ଏହା ଏକଦା ଅନୁଭବ କରାଯାଉଥିଲା । ତଥାପି ଯଦି ବିବାହ ଠିକ୍ ନ ହୁଏ, ତେବେ ଉଭୟ ସ୍ୱାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଲମ୍ବା ମକଦ୍ଦମା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦେଇ ଗତି କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ପିଢ଼ିର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ବିବାହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ର ନିୟମରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।
ଛାଡ଼ପତ୍ର ପାଇଁ ନୂଆ କାରଣ
ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନର ଧାରା ୧୩(୧)ରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଛାଡ଼ପତ୍ରର ଆଧାର ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟଭିଚାର, ନିଷ୍ଠୁରତା, ପଳାୟନ, ଧର୍ମାନ୍ତରଣ, ମାନସିକ ବିକୃତି, ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ, ଯୌନ ଅକ୍ଷମତା ଏବଂ ସନ୍ୟାସ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ଏସବୁ ଆଧାର ବ୍ୟତୀତ ଛାଡ଼ପତ୍ରର ଆହୁରି ଅନେକ କାରଣ ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଛି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଏକ କାରଣ ପ୍ରାୟତଃ କୁହାଯାଏ, ‘ଆମର ଭାଚିନ୍ତାଧାରା ମେଳ ଖାଉନାହିଁ’ । କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟମାନ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ବିବାହରେ ଅସମାନତା କିମ୍ବା ବିବାହ ଭାଙ୍ଗିବା ଛାଡ଼ପତ୍ର ପାଇଁ ଆଧାର ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ନାହିଁ ।
ବିଫଳ ବିବାହରେ କ’ଣ ହୋଇଥାଏ
ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୪୨ ଅନୁଯାୟୀ କୌଣସି ପକ୍ଷ ବିରୋଧ କଲେ ମଧ୍ୟ ବିବାହ ଭାଙ୍ଗିବା ଭଳି ମାମଲାରେ ବିବେକ ଭିତ୍ତିରେ ବିବାହକୁ ଅବୈଧ ଘୋଷଣା କରିପାରିବେ ବୋଲି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ କହିଛନ୍ତି । ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନ, ୧୯୫୫ ଅନୁଯାୟୀ ବିବାହର କିଛିଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଭାଙ୍ଗିବା ମାମଲାକୁ ନିଷ୍ଠୁରତା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଇପାରେ ଏବଂ ଏହାକୁ ଛାଡ଼ପତ୍ର ପାଇଁ ଆଧାର କରାଯାଇପାରିବ ବୋଲି ସେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସମୟର ଆବଶ୍ୟକତା ହେଉଛି ଯଦି କୌଣସି ବିବାହ ବିଫଳ ହୋଇଛି, ତେବେ ଏହାକୁ ନିଷ୍ଠୁରତାର ପରିଭାଷା ଅଧୀନରେ ନ ଆଣି ସ୍ୱାଧୀନ ଭାବରେ ଛାଡ଼ପତ୍ର ପାଇଁ ଆଧାର କରାଯିବା ଉଚିତ ।
ଭାବିବା ସମୟ ଅନାବଶ୍ୟକ
ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନର ଧାରା ୧୩ବି ଅନୁଯାୟୀ ଯଦି କୌଣସି ଦମ୍ପତି ଏକ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ଅଲଗା ରହୁଛନ୍ତି, ଏକାଠି ରହିବାର କୌଣସି ସୁଯୋଗ ନାହିଁ ଏବଂ ବିବାହ ଭଙ୍ଗ କରିବାକୁ ରାଜି ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କୁ ଛାଡ଼ପତ୍ର ଦେବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଛଅ ମାସର କୁଲିଂ ଅଫ୍ ପିରିୟଡ୍ ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏହି ଅବଧି ପରେ ହିଁ ଛାଡ଼ପତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇପାରିବ । ପୂର୍ବ ଯୁଗର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ଯେତେବେଳେ ଦମ୍ପତିଙ୍କ ପରିବାର ବିବାହ ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲେ । ଆଜିକାଲି ଅଦାଲତ ଭାବିବା ସମୟର ଏହି ଅବଧିକୁ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ସହଜରେ ଶେଷ କରିଦିଅନ୍ତି । ଯେହେତୁ ଦୁଇପକ୍ଷ ଅଧିକ ସ୍ୱାଧୀନ ହୋଇ ଅଲଗା ଅଲଗା ରହିବା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି, ତେଣୁ ଏହି ସମୟର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ନାହିଁ । ଦମ୍ପତିମାନେ ଏହାକୁ ଏକ ଔପଚାରିକତା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ଅବଧିକୁ ସରଳ ଭାବରେ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ଦିଅନ୍ତି ।
ମାମଲା ରୁଜୁ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା
ଆଜିକାଲି ବିବାହ ପରାମର୍ଶଦାତାଙ୍କ ଉପରେ ଛାଡ଼ପତ୍ର ନେଇ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଉଛି । ନ୍ୟାୟିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏହା ଏକ ନିୟମ ପାଲଟିଯାଇଛି ଯେ ଦମ୍ପତି ଅଦାଲତରେ ଛାଡ଼ପତ୍ର ମାମଲା ଦାୟର କରିବାମାତ୍ରେ ବିଚାରପତି ପ୍ରଥମେ ଉଭୟ ପକ୍ଷଙ୍କୁ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ପାଇଁ ପଠାଇଥାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଛାଡ଼ପତ୍ର ଏକ କଷ୍ଟକର ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥିବାରୁ ଉଭୟ ପକ୍ଷର ଓକିଲମାନେ ଗୁରୁତର ଅଭିଯୋଗ ଆଣି ମାମଲା ରୁଜୁ କରୁଛନ୍ତି । ଫଳରେ ମାମଲା ରୁଜୁ ହେବାମାତ୍ରେ ଉଭୟ ପକ୍ଷ ଓକିଲଙ୍କ ଜରିଆରେ ଏହାର ନକଲ ପାଇବାମାତ୍ରେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶତ୍ରୁତାର ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତେବେ ସ୍ୱାଭାବିକଭାବେ ମଧ୍ୟସ୍ଥତାର ସୁଯୋଗ କମ ରହିଛି ।
ବନ୍ଧୁ ହୋଇ ରହିପାରୁ ନାହାନ୍ତି ଦମ୍ପତି
ଛାଡ଼ପତ୍ରରେ ସଫଳତା ପାଇବା ପରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଦମ୍ପତି ପରସ୍ପର ସହ ବନ୍ଧୁତା କରି ପାରୁନାହାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ବହୁତ ତିକ୍ତତା ରହିଛି । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ମାମଲା ରୁଜୁ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହେବା ଜରୁରୀ । ଆଇନଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏପରି ହେବା ଦରକାର ଯେ ପ୍ରାକ୍ ଅନୁଷ୍ଠାନିକ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ନ କରି ଅଦାଲତରେ ମାମଲା ରୁଜୁ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
ବିବାହ ପୂର୍ବରୁ ବିଚ୍ଛେଦ ଚୁକ୍ତି
ଆମ ଦେଶରେ ବିବାହକୁ ଏକ ପବିତ୍ର ବନ୍ଧନ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଯାହା କେବଳ ଏହି ଜୀବନ ପାଇଁ ନୁହେଁ ବରଂ ସାତ ଜୀବନ ପାଇଁ ଅଟେ । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଛାଡ଼ପତ୍ର ଆଇନକୁ ସ୍ୱାଭାବିକଭାବେ ଏତେ କଠୋର କରାଯାଇଛି ଯେ ବିବାହ ସହଜରେ ଭାଙ୍ଗିନଥାଏ । ତଥାପି ଛାଡ଼ପତ୍ର ଏତେ ସାଧାରଣ ହୋଇଗଲାଣି ଯେ ଏହାକୁ ଆଉ ଏକ ସାମାଜିକ କଳଙ୍କଭାବେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ଆଜିର ଆବଶ୍ୟକତା ହେଉଛି ବିବାହକୁ ଏକ ଅଣ-ବିଚ୍ଛେଦୀୟ ବନ୍ଧନ ଭାବରେ ଦେଖିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ, ଏପରି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ଉଚିତ ଯେ ବିବାହ ପୂର୍ବରୁ ଦମ୍ପତି ଛାଡ଼ପତ୍ରର ସମ୍ଭାବନାକୁ ବିଚାର କରି ଏହାର ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ସ୍ଥିର କରନ୍ତୁ ଏବଂ ସେଥିରେ ରାଜି ହୁଅନ୍ତୁ । ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ନୁହେଁ ବରଂ ପିଲାଙ୍କ ହେପାଜତ ପ୍ରସଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବା ଉଚିତ । ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ବିବାହ ପରେ ଯେତେବେଳେ ବି ଛାଡ଼ପତ୍ର ହୁଏ, ସବୁକିଛି ସୁରୁଖୁରୁରେ ହେବା ଉଚିତ ଏବଂ ଦୁଇପକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ଅତିରିକ୍ତ ତିକ୍ତତା ନ ରହୁ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଛାଡ଼ପତ୍ର ପରେ ଦୁଇପକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ବଜାୟ ରହିବ ଏବଂ ପିଲାମାନେ ମଧ୍ୟ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଭଲ ପରିବେଶରେ ବଡ଼ ହେବେ ।
ଲେଖକ ଜଣେ ସିଭିଲ ଓକିଲ
ସୌଜନ୍ୟ: ନବଭାରତ ଟାଇମ୍ସ