ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମାମଲାରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ଐତିହାସିକ ରାୟ ପୁଣିଥରେ ଚର୍ଚ୍ଚାକୁ ଆସିଛି । ୧୯୭୩ ମସିହାରେ ଏହି ଐତିହାସିକ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଚଳିତ ବର୍ଷ ୫୦ ବର୍ଷ ପୂରିଛି । ହିନ୍ଦୀ, ତେଲୁଗୁ, ତାମିଲ, ଓଡ଼ିଆ, ମାଲାୟଲମ, କନ୍ନଡ, ଗୁଜରାଟୀ, ବଙ୍ଗଳା, ଆସାମୀ ଓ ମରାଠୀ ଭଳି ୧୦ଟି ଭାଷାରେ ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ୱେବସାଇଟରେ ଅପଲୋଡ୍‍ ହୋଇଥିବାରୁ ଏବେ ଏହା ପୁଣିଥରେ ଚର୍ଚ୍ଚାକୁ ଆସିଛି । କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମାମଲାରେ ହିଁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର ଅଧିକାରକୁ ନେଇ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ‘ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ’ର ଲକ୍ଷ୍ମଣ ରେଖା ଆଙ୍କିଥିଲେ । ଏହି କାରଣରୁ ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ବେସିକ୍ ଷ୍ଟ୍ରକ୍ଚର ଜଜମେଣ୍ଟ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ମଧ୍ୟ ସମାନ ନାମରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ୱେବସାଇଟରେ ଅପଲୋଡ୍ କରାଯାଇଛି । କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମାମଲାରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ଐତିହାସିକ ରାୟ ପରେ ୪ ଜଣ ବିଚାରପତି ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିର କିଛିଦିନ ପରେ ୩ଜଣ ଇସ୍ତଫା ହୋଇଥିବାବେଳେ କିଛିବର୍ଷ ପରେ ଆଉ ଜଣେ ଇସ୍ତଫା ହୋଇଥିଲେ ।

୧୩ ଜଣବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଖଣ୍ଡପୀଠଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାର ରକ୍ଷକ ବୋଲି ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଛି । କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ଶ୍ରୀପଦଗଲଭାରୁ ବନାମ କେରଳ ରାଜ୍ୟର ପୂରା ଘଟଣା କ’ଣ ଥିଲା ? ଏହି ମାମଲାର ପୃଷ୍ଠଭୂମି କ’ଣ ଥିଲା ? ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଉଭୟ ପକ୍ଷ କ’ଣ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ? ରାୟ କ’ଣ ଥିଲା ଏବଂ ଏହାର ମହତ୍ତ୍ୱ କ’ଣ ଥିଲା ? ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚା ଅଧୀନରେ କ’ଣ ଆସିବ ? ଆସନ୍ତୁ ବୁଝିବା ।

ସଂସଦର ଅଧିକାର ଏବଂ ନ୍ୟାୟିକ ସମୀକ୍ଷାର ସୀମା

ଆମେ ସମସ୍ତେ ଜାଣୁ ଯେ ସମ୍ବିଧାନରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାର ଅଧିକାର ସଂସଦର ରହିଛି । ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା-୩୬୮ରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ସମ୍ବିଧାନରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାର ଅଧିକାର ସଂସଦର ଅଛି କି ? ଏହା ସମ୍ବିଧାନର କୌଣସି ଅଂଶକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବ କି ? ଏହା ସମଗ୍ର ସମ୍ବିଧାନକୁ ବଦଳାଇ ପାରିବ କି ? ଏପରିକି ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ସମ୍ବିଧାନର ଭାବନାକୁ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ କରାଯାଇପାରିବ କି ? ଧାରା-୧୩ ଅନୁଯାୟୀ ସଂସଦ କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାଦ୍ୱାରା ପାରିତ ଆଇନର ସମୀକ୍ଷା କରିବାର କ୍ଷମତା ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ପାଖରେ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ଏହି ନ୍ୟାୟିକ ସମୀକ୍ଷାର ସୀମା କ’ଣ ? ୧୯୭୩ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୨୪ ତାରିଖରେ କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ବନାମ କେରଳ ମାମଲାରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଦେଇଥିବା ରାୟ ଏହି ସବୁ ପ୍ରଶ୍ନର ସ୍ପଷ୍ଟ ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲା । ସେହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର ଅଧିକାରକୁ ନେଇ ଅନେକ ସମୟରେ ବିବାଦ ଲାଗି ରହିଥିଲା ।

ସରକାର ଓ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଥର ମୁହାଁମୁହିଁ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମାମଲା ଏକ ପ୍ରକାରରେ ସଂସଦର ଅଧିକାରକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛି । ସଂସଦ ସମ୍ବିଧାନରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବ ଏବଂ କେଉଁ ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବ ନାହିଁ, ତାହା କାଚ ଭଳି ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଛି । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ତାଙ୍କ ଐତିହାସିକ ରାୟରେ ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାର ନୀତିଉପରେ ମୋହର ମାରିଛନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାରେ ସଂସଦ ବିଭ୍ରାଟ କରିପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଛନ୍ତି । ଯଦି କୌଣସି ଆଇନକୁ ନବମ ଅନୁସୂଚୀରେ ରଖାଯାଏ, ତେବେ ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚା ଅନୁଯାୟୀ ଏହାର ନ୍ୟାୟିକ ସମୀକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିବ ।

କ’ଣ ଥିଲା ଘଟଣା ?

କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ଏହି ମାମଲାରେ ଆବେଦନକାରୀ ଏବଂ କେରଳ ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରଦାତା ଥିଲେ । ଭାରତୀ କେରଳର କାସରଗୋଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଏଡନିର ମଠର ମହନ୍ତ ଥିଲେ । ମଠରେ ତାଙ୍କ ନାମରେ କିଛି ଜମି ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ୧୯୬୯ମସିହାରେ କେରଳ ସରକାର କେରଳ ଜମି ସଂସ୍କାର ଆଇନ, ୧୯୬୩ରେ ସଂଶୋଧନ କରି କେରଳ ଜମି ସଂସ୍କାର ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପାରିତ କରିଥିଲେ । ଏହି ଆଇନକୁ ନ୍ୟାୟିକ ସମୀକ୍ଷା କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ, ତେଣୁ ଏହାକୁ ସମ୍ବିଧାନର ନବମ ଅନୁସୂଚୀରେ ମଧ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଏଡନିର ମଠର କିଛି ଜମି ମଧ୍ୟ ଅଧିଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ କେରଳ ସରକାରଙ୍କ ଆଇନକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରି ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ଦ୍ୱାରସ୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଧାରା ୩୨ ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ରିଟ୍ ପିଟିସନ୍ ଦାଖଲ କରିଥିଲେ । ଏହି ମାମଲା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଚାଲିଥିବା ବେଳେ ରାଜ୍ୟ ସରକାର କେରଳ ଜମି ସଂସ୍କାର (ସଂଶୋଧନ) ଆଇନ, ୧୯୭୧ ନାମରେ ଆଉ ଏକ ଆଇନ ମଧ୍ୟ ପାରିତ କରିଛନ୍ତି ।

କେଉଁ ଆଧାରରେ କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀଙ୍କୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିଥିଲେ

ଧାରା-୩୨ ଅଧୀନରେ ଏକ ରିଟ୍ ପିଟିସନ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତୀ ମଠ ଜମି ଅଧିଗ୍ରହଣକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିଥିଲେ । ସମ୍ବିଧାନରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ଏହି ଅଧିକାରକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ସେ ଦାବି କରିଥିଲେ ।

ଧାରା-୧୪ (ସମାନତା ଅଧିକାର)

ଧାରା-୧୯(୧) (୧) (ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିଗ୍ରହଣ ଅଧିକାର)

ଧାରା-୨୫ (ଧର୍ମ ପାଳନ ଓ ପ୍ରଚାର କରିବାର ଅଧିକାର)

ଧାରା-୨୬ (ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟାପାର ତଦାରଖ କରିବାର ଅଧିକାର)

ଧାରା-୩୧ (ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର)

୨୪, ୨୫ ଓ ୨୯ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ

ରାଜନୈତିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି: ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କଲେ ଇନ୍ଦିରା ସରକାର

କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମାମଲାକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେଲେ ସେହି ସମୟର କିଛି ରାଜନୈତିକ ଘଟଣା ଓ ଏହାର ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୁ ବୁଝିବା ମଧ୍ୟ ଜରୁରୀ, ଯାହାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୬୭ ଗୋଲକନାଥ ବନାମ ପଞ୍ଜାବ ରାଜ୍ୟ ରାୟରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର କ୍ଷମତା ସୀମିତ କରିଥିଲେ । କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମାମଲା ଭଳି ଗୋଲକନାଥ ମାମଲା ମଧ୍ୟ ଜମି ସଂସ୍କାର ଆଇନ ସହ ଜଡ଼ିତ ଥିଲା । ଗୋଲକନାଥ ମାମଲାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ କେତେକ ପ୍ରମୁଖ ଓ ମହତ୍ତ୍ବାକାଂକ୍ଷୀ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଅସାମ୍ବିଧାନିକ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ, ଯେପରିକି ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ଜାତୀୟକରଣ, ସ୍ୱାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ରାଜା ଓ ରାଜକୁମାରଙ୍କ ପ୍ରିଭି ପର୍ସ ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇବା । ଏହାପରେ ତତ୍କାଳୀନ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ସରକାର ସମ୍ବିଧାନରେ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ଗୋଲକନାଥ ମାମଲାରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟକୁ ଉଲ୍ଲଂଘନ କରିଥିଲେ । ୨୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଜରିଆରେ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ଜାତୀୟକରଣ ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇବା ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଧାରା-୩୬୮ ଅନୁଯାୟୀ ସଂସଦ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ କରିପାରିବ । ୨୫ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଜରିଆରେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଏଥିରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, ଯଦି ସରକାର ଚାହିଁବେ ତେବେ ସର୍ବସାଧାରଣ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଘରୋଇ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ, ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବା କ୍ଷତିପୂରଣ ରାଶି ସଂସଦଦ୍ୱାରା ସ୍ଥିର କରାଯିବ, ଅଦାଲତ ନୁହେଁ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ୨୯ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଜରିଆରେ କେରଳ ଜମି ସଂସ୍କାର ଆଇନ ୧୯୬୩କୁ ସମ୍ବିଧାନର ନବମ ଅନୁସୂଚୀରେ ରଖାଯାଇଥିଲା । କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମାମଲାରେ ୨୪, ୨୫ ଓ ୨୯ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରାଯାଇଥିଲା ।

କ’ଣ ଥିଲା ଯୁକ୍ତି

ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ଆବେଦନକାରୀଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଯୁକ୍ତି କରାଯାଇଥିଲା ଯେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର ଅଧିକାର ସୀମିତ । ଭବିଷ୍ୟତରେ ଯେପରି ସରକାର ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ କୌଣସି ଅତ୍ୟାଚାର କରିପାରିବେ ନାହିଁ ସେଥିପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାଧୀନତା ଓ ଅଧିକାର ଦିଆଯାଇଛି । ଆବେଦନକାରୀଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା ଯେ ୨୫ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ନୂତନ ଧାରା-୩୧ସି ଯୋଡ଼ିବା ଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କ ସ୍ୱାଧୀନତା ଛଡ଼ାଇ ନିଆଯାଇଛି । ୨୪ ଓ ୨୫ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଧାରା ୧୯(୧)(ଏଫ୍) ଅନୁଯାୟୀ ସମ୍ପତ୍ତିର ‘ମୌଳିକ’ ଅଧିକାର ଉଲ୍ଲଂଘନ କରାଯାଇଛି (ସେତେବେଳେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର ମଧ୍ୟ ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ଅଂଶ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ୪୪ତମ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହାକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ପରିବର୍ତ୍ତେ କେବଳ ଆଇନଗତ ଅଧିକାରରେ ପରିଣତ କରାଯାଇଥିଲା) ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ କେରଳ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା ଯେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର କ୍ଷମତା ଅସୀମ ଏବଂ ନିରପେକ୍ଷ । ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନରେ ସଂଶୋଧନ କରିବାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷମତା ସଂସଦର ରହିବା ଉଚିତ । ଜମି ସଂସ୍କାର ମଧ୍ୟ ସେଭଳି ଏକ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି । କେରଳ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା ଯେ ଯଦି ଆବେଦନକାରୀଙ୍କ ଯୁକ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ, ତେବେ ନାଗରିକଙ୍କ ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଯଦି ରାଜ୍ୟ କୌଣସି ଆଇନ ଆଣେ, ତେବେ ଏହା ତୃତୀୟ ଭାଗରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ମୌଳିକ ଅଧିକାର ସହିତ ସିଧାସଳଖ ସଂଘର୍ଷ କରିବ । ଏହି ମାମଲାରେ ପ୍ରତିବାଦୀମାନେ ଏତେ ମାତ୍ରାରେ କହିଥିଲେ ଯେ ସଂସଦ କେବଳ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ସଂଶୋଧନ କରିପାରିବ ନାହିଁ ବରଂ ଏହାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ ମଧ୍ୟ କରିପାରିବ । ଏପରିକି ଦେଶରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବଦଳରେ ଏକଦଳୀୟ ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିପାରିବ ।

ଧାରା-୧୩

ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା-୧୩ ଅନୁଯାୟୀ ନ୍ୟାୟିକ ସମୀକ୍ଷା କରିବାର କ୍ଷମତା ଅଦାଲତଙ୍କ ପାଖରେ ରହିଛି । ସମ୍ବିଧାନର ତୃତୀୟ ଭାଗ ଅନୁଯାୟୀ ଯଦି କୌଣସି ଆଇନ, ଶୃଙ୍ଖଳା, ନିୟମ ଇତ୍ୟାଦି ନ ହୁଏ ତେବେ ତାହା ଅସାମ୍ବିଧାନିକ ବୋଲି ଏଥିରେ କୁହାଯାଇଛି । ଏହି ଧାରା ସମ୍ବିଧାନରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ସହ ବିଧାନସଭା ଓ ସରକାରଙ୍କ କ୍ଷମତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।

କ’ଣ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ?

ଧାରା-୩୬୮ ଅନୁଯାୟୀ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର କ୍ଷମତା ଅସୀମିତ କି ନାହିଁ ସେ ନେଇ ୧୩ ଜଣିଆ ଖଣ୍ଡପୀଠ ତୀବ୍ର ବିଭାଜନ କରିଥିଲେ। ୭-୬ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାରେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ରାୟ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଧାରା-୩୬୮ ଅନୁଯାୟୀ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାର ଅଧିକାର ନାହିଁ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଏହାର ପରିଚୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ ହୁଏ । ଏହି ଖଣ୍ଡପୀଠରେ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଏସ୍ ଏମ୍ ସିକ୍ରିଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଜଷ୍ଟିସ୍ ଜେଏମ୍ ଶେଲତ, ଜଷ୍ଟିସ୍ କେଏସ୍ ହେଗଡେ, ଜଷ୍ଟିସ୍ ଏଏନ୍ ଗ୍ରୋଭର, ଏଏନ୍ ରାୟ, ପିଜେ ରେଡ୍ଡୀ, ଡିଜି ପାଲେକର, ଏଚ୍ ଆର୍ ଖାନ୍ନା, କେକେ ମାଥ୍ୟୁ, ଏମ୍ ଏଚ୍ ବେଗ୍, ଏସ୍ ଏନ୍ ଦ୍ୱିବେଦୀ, ଜଷ୍ଟିସ୍ ବିକେ ମୁଖାର୍ଜୀ ଓ ଜଷ୍ଟିସ୍ ୱାଇଭି ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ସାମିଲ ଥିଲେ । ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଏସ୍ ଏମ୍ ସିକ୍ରି, ଜଷ୍ଟିସ୍ ହେଗଡେ, ଜଷ୍ଟିସ୍ ମୁଖାର୍ଜୀ, ଜଷ୍ଟିସ୍ ଶେଲାଟ୍, ଜଷ୍ଟିସ୍ ଗ୍ରୋଭର, ଜଷ୍ଟିସ୍ ରେଡ୍ଡୀ ଓ ଜଷ୍ଟିସ୍ ଖାନ୍ନା ବହୁମତ ରାୟରେ କହିଥିଲେ ଯେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର ଅଧିକାର ସୀମିତ, ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାରେ ତ୍ରୁଟି କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଜଷ୍ଟିସ ରାୟ, ଜଷ୍ଟିସ ପାଲେକର, ଜଷ୍ଟିସ ମାଥ୍ୟୁ, ଜଷ୍ଟିସ ବେଗ, ଜଷ୍ଟିସ ଦ୍ୱିବେଦୀ ଓ ଜଷ୍ଟିସ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ଏକ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ରାୟରେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଧାରା-୩୬୮ ଅନୁଯାୟୀ ସଂସଦ ସଂଶୋଧନ ଅଧିକାର ଉପରେ କୌଣସି ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ନାହିଁ ।

ପରଦିନ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧିଙ୍କ ବିସ୍ଫୋରଣ, ପ୍ରତିବାଦରେ ୩ ବିଚାରପତି ଇସ୍ତଫା ଦେଲେ

ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚା ସହିତ ଏହି ଐତିହାସିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ତତ୍କାଳୀନ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ସରକାରଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ବାଟରେ ଏକ ବଡ଼ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ପାଲଟିଥିଲା । ଏହାର ପରଦିନ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୯୭୩ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୨୫ ତାରିଖରେ ଜଣେ କି ଦୁଇଜଣ ନୁହେଁ ବରଂ ୩ ଜଣ ବିଚାରପତିଙ୍କ ବରିଷ୍ଠତାକୁ ଅଣଦେଖା କରି ସରକାର ଜଷ୍ଟିସ ରାୟଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ସିକ୍ରିଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ଜଷ୍ଟିସ ସେଲାଟ, ହେଗଡେ ଏବଂ ଗ୍ରୋଭର ଜଷ୍ଟିସ ରାୟଙ୍କଠାରୁ ବରିଷ୍ଠ ଥିଲେ। ପ୍ରତିବାଦରେ ତିନିଜଣ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୭୩ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୨୬ ତାରିଖରେ ଜଷ୍ଟିସ୍ ରାୟ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଭାବେ ଶପଥ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଜଷ୍ଟିସ ଖାନ୍ନା ଏକ ଐତିହାସିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଦେଇଥିଲେ, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା

ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ଜଷ୍ଟିସ ଏଚ୍ ଆର୍ ଖାନ୍ନା ଆଉ ଏକ ରାୟ ଦେଇଥିଲେ, ଯାହା ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଆହୁରି କ୍ଷୁବ୍ଧ କରିଥିଲା । ୨୮ ଏପ୍ରିଲ ୧୯୭୬ରେ ଜଷ୍ଟିସ ଖାନ୍ନା ଏଡିଏମ ଜବଲପୁର ମାମଲାରେ ଏକମାତ୍ର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରାୟ ଦେଇଥିଲେ । ସେ ତାଙ୍କ ରାୟରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଜୀବନର ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଏଏନ୍ ରାୟ ଏବଂ ଜଷ୍ଟିସ୍ ବେଗ୍, ଜଷ୍ଟିସ୍ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ଓ ଜଷ୍ଟିସ୍ ପିଏନ୍ ଭଗବତୀଙ୍କ ତୁଳନାରେ ତାଙ୍କର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା । ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ସମସ୍ତ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ବନ୍ଦ ରହିବ ବୋଲି ଏହି ୪ ଜଣ ବିଚାରପତିଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ସରକାରଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ଥିଲା । ତତ୍କାଳୀନ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ସରକାର ପୁଣିଥରେ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ ଜଷ୍ଟିସ ଖାନ୍ନାଙ୍କ ବରିଷ୍ଠତାକୁ ଅଣଦେଖା କରି ଜଷ୍ଟିସ ବେଗଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ଏହାର ପ୍ରତିବାଦରେ ଜଷ୍ଟିସ ଖାନ୍ନା ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ ।