ଦର୍ଶନ ଶର୍ମା
ଯୁବକ ତଥା ଗାଁର ମହିଳାମାନଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏକ ନିଶା ନିବାରଣ ଅଭିଯାନ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜ୍ୟର ଧରମବନ୍ଧ ଗ୍ରାମ ଏକ ଐତିହାସିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛି । ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅନୁସାରେ ମଦ୍ୟପାନ ଉପରେ ନିଷେଧାଦେଶ ଜାରି କରାଯାଇ ଏବଂ ଏହାର ବିକ୍ରୟ, ଉତ୍ପାଦନ ଏବଂ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଜୋରିମାନା ଲାଗୁ କରାଯାଇଛି ।
ନୂଆପଡ଼ା: ଚଳିତ ବର୍ଷ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମଧ୍ୟଭାଗରେ, ରାଜ୍ୟର ନୂଆପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ବ୍ଲକରେ ଅବସ୍ଥିତ ଧରମବନ୍ଧ ଗାଁର ଏକ ମହିଳା ଗାଁ କେନାଲରେ ଗାଧୋଇବାକୁ ଯାଇଥିଲେ । ନିକଟରେ ଥିବା ଏକ ମଦ ଦୋକାନ କିଛି ପୁରୁଷଙ୍କୁ ମଦ ବିକ୍ରି କରୁଥିଲା । ମଦ୍ୟପାନ କରି ନିଶାଗ୍ରସ୍ତ ହେବାପରେ ଏହି ପୁରୁଷମାନେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଅସଦାଚରଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଯେତେବେଳେ ମହିଳାମାନେ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ, ମଦ୍ୟପମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ଦୁର୍ବ୍ୟବହାର କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।
ଯଦିଓ ପୋଲିସରେ କୌଣସି ଅଭିଯୋଗ ପଞ୍ଜୀକୃତ ହୋଇନଥିଲା, ଗାଁର ଯୁବକମାନେ ଏହି ସମସ୍ୟାକୁ ମୂଳରୁ ହଟାଇବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ । ସେମାନେ ଧରମବନ୍ଧରେ ମଦ୍ୟପାନ ନିଷେଧ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।
“କେନାଲ ନିକଟରେ ଘଟିଥିବା [ନିର୍ଯାତନା] ଘଟଣାରେ ମୁଁ ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲି । ମୁଁ ସେଠାରେ ମଦ ବିକ୍ରିକୁ ବିରୋଧ କରିଆସୁଥିଲି । ତଥାପି କେହି ରାଜି ହୋଇନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଘଟଣା ପରେ ଏକ ସଭା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ଗ୍ରାମର ସମସ୍ତ ମହିଳା ଏଥିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ସଭାରେ ମଦ ନିଷେଧ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା ବୋଲି ଗ୍ରାମବାସୀ ପଦ୍ମ ଦେୱାଙ୍ଗ କହିଛନ୍ତି ।”
ଦେଶର ଅନେକ ରାଜ୍ୟରେ ମଦ ନିଷେଧର ଚାହିଦା ସମୟକ୍ରମେ ବଢ଼ିଚାଲିଛି । ଗୁଜୁରାଟ, ବିହାର, ମିଜୋରାମ ଏବଂ ନାଗାଲାଣ୍ଡରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମଦ ନିଷେଧାଦେଶ ଲାଗୁ ହୋଇଛି । ଅବଶ୍ୟ, ଏହା କୌଣସି ରହସ୍ୟ ନୁହେଁ ଯେ କଳା ବଜାର କିମ୍ବା ବେଆଇନ ମଦ ଉତ୍ପାଦନ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ମଦ୍ୟପାନ ଜାରି ରହିଛି । ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ହରିୟାଣାରେ ୯୦ ଦଶକର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ମଦ୍ୟପାନକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି କିନ୍ତୁ ଏହା ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୧୯୯୭ ଏବଂ ୧୯୯୮ରେ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇଥିଲା । ଛତିଶଗଡ଼ରେ ମଦ ନିଷେଧ କରିବାକୁ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର କ୍ଷମତାକୁ ଆସିବାର ଅଢ଼େଇ ବର୍ଷ ପରେ ବି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପୂରଣ ହୋଇନାହିଁ ।
ଓଡ଼ିଶାରେ, ମେ ୧୯୯୨ରେ କଟକଠାରେ ଘଟିଥିବା ଘଟଣାରେ ୨୦୦ରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ୬୦୦ଲୋକ ହସ୍ପିଟାଲରେ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୯୪ ମସିହାରେ ରାଜ୍ୟ ମଦ୍ୟପାନ ଉପରେ ନିଷେଧାଦେଶ ଜାରି କରିଥିଲା । ଏହି ନିଷେଧାଦେଶ ବିପୁଳ ପରିମାଣରେ ରାଜସ୍ୱ କ୍ଷତି କରୁଥିବାରୁ ୧୯୯୫ରେ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଥିବା କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଏହି ପ୍ରତିବନ୍ଧକକୁ ହଟାଇ ଦେଇଥିଲେ ।
ଇକନୋମିକ୍ସ ଟାଇମ୍ସ ଅନୁସାରେ ଏମ୍ସ ଦିଲ୍ଲୀର ୨୦୧୯ ରିପୋର୍ଟରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, “ପ୍ରାୟ ପାଞ୍ଚ ଜଣ ମଦ୍ୟପାନକାରୀ ନିର୍ଭରଶୀଳତାର ଶିକାର ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ଜରୁରୀ ଚିକିତ୍ସା ଆବଶ୍ୟକ କରନ୍ତି । ଭାରତରେ ମଦ୍ୟପାନ କରୁଥିବା ୫.୭ କୋଟି ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜରୁରୀ ଚିକିତ୍ସା ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୩.୨ କୋଟି ହେବ ବୋଲି ଏଥିରେ କୁହାଯାଇଛି । ମଦ୍ୟପାନର ବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟ ମହିଳାଙ୍କ ପ୍ରତି ହେଉଥିବା ଅପରାଧ ସହିତ ସିଧାସଳଖ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଛି ।
ଏହି ବାସ୍ତବତାକୁ ସାମ୍ନା କରି ଧରମବନ୍ଧ ଗାଁର ଯୁବକମାନେ ଏହି ଘଟଣା ନିଜ ହାତକୁ ନେବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ । ଗାଁ ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ସେମାନେ ମଦ୍ୟପାନ ନିଶା ନିଷେଧ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଫଳସ୍ୱରୂପ, ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୧ରେ ସରପଞ୍ଚ ଗ୍ରାମ ସଭାକୁ ଡାକିଥିଲେ ଯେଉଁଠାରେ ପାରସ୍ପରିକ ସହମତି ସହ ଗାଁରେ ମଦ ନିଷେଧ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା ।
ମଦ୍ୟ ନିଷେଧପାଇଁ ଯୋଜନା
ଜିଲ୍ଲା ମୁଖ୍ୟାଳୟଠାରୁ ୨୦କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଧରମବନ୍ଧର ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ ୬୦୦୦ । ଏଠାରେ କୌଣସି ପ୍ରକାରର ମଦ ବିକ୍ରୟ, କିଣିବା ଏବଂ ତିଆରି କରିବା ବର୍ତ୍ତମାନ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ମଦ ପିଇବାପାଇଁ କେହି ମଦ ଦୋକାନ କିମ୍ବା ଚୁଲାରେ ରାନ୍ଧି ପାରିବେ ନାହିଁ । ଯଦି କେହି ମଦ ବିକ୍ରୟ କରୁଥିବା ଧରାଯାଏ, ତେବେ ସେମାନଙ୍କୁ ୫୧୦୦୦ ଟଙ୍କା ଜୋରିମାନା ଏବଂ ଜୋତା ଏବଂ ଚପଲ ପିନ୍ଧାଇ ଗାଁରେ ପ୍ୟାରେଡ୍ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯିବ । ମଦ୍ୟପାନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ୫,୧୦୦ ଟଙ୍କା ଜରିମାନା କରାଯିବ ।
ଏହି ପ୍ରତିବନ୍ଧକକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାପାଇଁ ଧରମବନ୍ଧର ୨୫ଜଣ ପୁରୁଷ ଏବଂ ୨୫ଜଣ ମହିଳାଙ୍କୁ ନେଇ ଏକ ଆକ୍ସନ୍ କମିଟି ଗଠନ କରାଯାଇଛି । ପାଞ୍ଚଜଣ ବରିଷ୍ଠ ସଦସ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ତଦାରଖ କରନ୍ତି । ମିଳିଥିବା ସୂଚନାକୁ ଆଧାର କରି ମଦ ବିକ୍ରୟ କରୁଥିବା ସ୍ଥାନ ଉପରେ ଚଢ଼ାଉ କରିବା କମିଟିର କାର୍ଯ୍ୟ । ନିଷେଧାଦେଶର ଗୋଟିଏ ଦିନ ପରେ ମଦ ବିକ୍ରି ଜାରି ରହିଥିବା ସୂଚନା ପାଇବା ପରେ ଆକ୍ସନ୍ କମିଟି ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଚଢ଼ାଉ କରିଥିଲା । ତେବେ କୌଣସି ମଦ୍ୟ ମିଳି ନଥିଲା ।
ମଦ୍ୟପାନ ନିଶା ନିବାରଣ ଅଭିଯାନର ଜଣେ ସକ୍ରିୟ ସଦସ୍ୟ ଅଙ୍କିତ ଜୈନ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ଧରାମବନ୍ଧ ପୋଲିସ ଷ୍ଟେସନ, ଏସପି କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଏବଂ ଅବକାରୀ ବିଭାଗକୁ ଏହି ଅଭିଯାନ ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି । ଆମେ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ସହଯୋଗର ନିଶ୍ଚିତତା ପାଇଛୁ ବୋଲି ଅଙ୍କିତ କହିଛନ୍ତି ।
ଆଉ ‘ଖରାପ ପାଣି’ ନାହିଁ
ଧରମବନ୍ଧରେ ମଦ୍ୟପାନ ଉପରେ ନିଷେଧାଦେଶ କେବଳ ସ୍ୱାଗତଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ବରଂ ଆବଶ୍ୟକ ମନେ ହେଉଥିଲା । ଗାଁର ରମେଶ ସାହୁଙ୍କ କହିବାନୁସାରେ, “ଅତ୍ୟଧିକ ବ୍ୟବହାର ଯୋଗୁଁ ଲୋକଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଖରାପ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ମଦ୍ୟପାନ କାରଣରୁ ଗାଁରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ।” (ଶରାବ ହେଉଛି ଏକ ଆରବୀୟ ଶବ୍ଦ ଯାହା ସାରର ମିଶ୍ରଣରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଖରାପ’ ଏବଂ ଆବର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଜଳ’)
ରାସ୍ତାରେ ମଦ ବିକ୍ରି ହେଉଥିଲା ଏବଂ ଗ୍ରାମବାସୀ ଏହାକୁ କିଣିବାପାଇଁ ସଞ୍ଚିତ ଅର୍ଥକୁ ବ୍ୟୟ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରି ଦେଇଥିଲେ । କେତେକ ଗ୍ରାମବାସୀ ମତାମତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ମଦ ଯୋଗୁଁ ମହିଳାଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଏବଂ ଘରୋଇ ହିଂସା ମାମଲା ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏପରିକି ଗାଁର ପିଲାମାନେ ଚକୋଲେଟ୍ କିମ୍ବା ଆଇସ୍କ୍ରିମ୍ପାଇଁ ପାଇଥିବା ଟଙ୍କାରେ ମଦ୍ୟପାନ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।
ନିଷେଧାଦେଶ ଅଭିଯାନର ସଭାପତି ସଦାନନ୍ଦ ମାଝୀ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ଏହି ନିଷେଧାଦେଶ ପରେ ଗାଁରେ ଅପରାଧ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏହାପୂର୍ବରୁ ଗାଁରେ ଆଠରୁ ଦଶଟି ଦୁର୍ବ୍ୟବହାର ଓ ଆକ୍ରମଣର ଘଟଣା ଘଟିଥିଲା । ତେବେ ନିକଟରେ ଏଭଳି କୌଣସି ମାମଲା ସାମ୍ନାକୁ ଆସିନାହିଁ । ସେ କହିଛନ୍ତି, “ବର୍ତ୍ତମାନ ମଦ ବିକ୍ରି ହେଉନାହିଁ; ଗାଁର ବିକାଶ ତଥା ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଇଛି । ଶିଶୁ ଏବଂ ଯୁବକମାନେ ଅଧ୍ୟୟନ ଏବଂ କ୍ରୀଡ଼ା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଉଛନ୍ତି ।”
ଧରମବନ୍ଧର ପୂର୍ବତନ ସରପଞ୍ଚ କୁସୁମ ସାହୁ ମଧ୍ୟ ମାଝୀଙ୍କ ବିବୃତ୍ତିକୁ ସମର୍ଥନ କରିଛନ୍ତି । ସେ କହିଛନ୍ତି, “ଏହାପୂର୍ବରୁ ମହିଳାଙ୍କ ଘରୁ ବାହାରିବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ନିଷେଧାଦେଶ ପରଠାରୁ ମହିଳାମାନେ ନିଜକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ମଣୁଛନ୍ତି । କେବଳ ଧରମବନ୍ଧ ନୁହେଁ ସମଗ୍ର ଦେଶ ମଧ୍ୟ ମଦ୍ୟପାନ ମୁକ୍ତ ହେବା ଉଚିତ ।”
ନିଷେଧର ସ୍ଲୋଗାନ ମହିଳାମାନଙ୍କଠାରୁ ଶକ୍ତି ପାଇଛି । ଆଜି ଧରମବନ୍ଧର ସମସ୍ତ ମହିଳା ମିଳିତଭାବେ ନିଶା ନିବାରଣ ଅଭିଯାନରେ ଜଡ଼ିତ ଅଛନ୍ତି । ତେବେ ଗାଁର ମହିଳାମାନେ ଖୁସି ଥିବାବେଳେ ମଦ ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ମଦପ୍ରେମୀ ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିରେ ନିରାଶ ହୋଇଛନ୍ତି । ଗାଁର ଏକ ମଦ ଦୋକାନର ମ୍ୟାନେଜର ହରିନ୍ଦର ସିଂ ଏହି ନିଷେଧାଦେଶକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ି ନଥିଲା । ସେ କହିଛନ୍ତି, “ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କ ପାରସ୍ପରିକ ସହମତି ଅନୁଯାୟୀ ଗାଁରେ ମଦ ବିକ୍ରୟ ନିଷେଧ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମଦ ବିକ୍ରି ହେଉନାହିଁ ଏବଂ ସମସ୍ତେ ନିୟମ ପାଳନ କରୁଛନ୍ତି । ଆଗକୁ ଦେଖିବା ପରେ କ’ଣ ହେବ।”
ଏହି ନିଷେଧାଦେଶ ପରେ ଧରମବନ୍ଧରେ ମଦ ବିକ୍ରି ହେବାର କୌଣସି ମାମଲା ହୋଇନାହିଁ । “ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ଅଭିଯାନ ଭଲ ଭାବରେ ଚାଲିଛି । ତଥାପି ଯଦି ଆମେ ନିରନ୍ତର ସହଯୋଗ ପାଇନଥାନ୍ତୁ, ତେବେ ଆମେ ସିଧାସଳଖ ଅବକାରୀ ବିଭାଗ, ଏସପି ଏବଂ କଲେକ୍ଟରଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଅଛୁ ବୋଲି ଗ୍ରାମ ସରପଞ୍ଚ ଓମପ୍ରକାଶ କାଲାର କହିଛନ୍ତି । ଏହା ଆଖପାଖ ଅଞ୍ଚଳର ମଦ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।
ଧରମବନ୍ଧ ଏପରି ଏକ ଉଦାହରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି ଯେଉଁଥିରୁ ସମଗ୍ର ଦେଶ ଏକ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ । ନୂଆପଡ଼ା ବିଧାୟକ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଢୋଲକିଆ କହିଛନ୍ତି, “ଧରମବନ୍ଧର ଲୋକମାନେ ଏକ ଐତିହାସିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛନ୍ତି । ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ସ୍ୱାଗତଯୋଗ୍ୟ । ମୁଁ ଆଶା କରୁଛି ଯେ ସେମାନଙ୍କ ଅଭିଯାନ ସଫଳ ହେବ ।”
ସୌଜନ୍ୟ-୧୦୧ରିପୋଟର୍ସ